Karar Teorisi Serisi - Bölüm 1 (Neden ve Nasıl Karar Veririz?)
2025-05-19 Abdullah Kise
Her gün onlarca, belki yüzlerce karar veriyoruz. Kahvemizi nasıl alacağımızdan tutun, bir projeye yatırım yapıp yapmayacağımıza kadar... Bazıları küçük, bazıları kritik. İşte bu noktada devreye karar teorisi giriyor.
Karar Teorisi Nedir?
Karar teorisi, bireylerin ya da kurumların alternatifler arasından en rasyonel ve en uygun seçeneği belirlemesini sağlamayı amaçlayan bilimsel bir yaklaşımdır. Bu yaklaşım, matematiksel, istatistiksel ve mantıksal yöntemlerle desteklenir.
Karar teorisi, şu sorulara cevap arar:
- Hangi seçenek benim için en iyisi?
- Belirsizlik ya da risk varsa ne yapmalıyım?
- Sadece maddi kazancı mı göz önüne almalıyım, yoksa başka faktörler de önemli mi?
Neden Karar Teorisine İhtiyaç Duyarız?
Yapılan araştırmalar ortalama 3 alternatif arasında seçim yapabilme becerisine sahip olan karar verme mekanizmamız; 7 alternatife kadar bize yardımcı olurken, 9 alternatif sonrasında kullanışsız hale geliyor.
Alternatiflerin sayısı az olduğunda karar vermek kolay gibi görünse de, işin içine belirsizlik, risk, çoklu kriterler ve kısıtlar girdiğinde işler karmaşıklaşır. Özellikle kurumsal hayatta yanlış bir karar, ciddi maliyetler doğurabilir.
Örnek:
Bir yazılım firması yeni bir ürün geliştirmek istiyor:
- Bu ürüne pazar var mı?
- Geliştirme maliyeti geri dönecek mi?
- Rekabet durumu nasıl?
İşte bu sorulara sistematik ve objektif cevaplar verebilmek için karar teorisi devreye girer.
Karar Türleri Nelerdir?
- Kesinlik (Deterministik) Ortamda Karar: Tüm sonuçlar kesin olarak bilinir. Örnek: Sabit maliyetli iki tekliften en ucuz olanı seçmek.
- Belirsizlik Altında Karar: Sonuçlar, çevresel etkiler nedeniyle bilinemez. Hiçbir olasılık bilgisi yoktur. Örnek: Hiç tanınmayan bir pazara girip girmeme kararı.
- Risk Altında Karar: Sonuçların olasılıkları bilinir. İstatistiksel veri ya da uzman görüşü mevcuttur. Örnek: Mevcut müşteri verisine göre bir kampanya başlatma kararı.
Karar Teorisinin Temel Kavramları
| Kavram | Tanım |
|---|---|
| Alternatif | Karar vericinin seçebileceği seçenekler |
| Durumlar | Karar sonrası dış dünyanın alabileceği şekiller |
| Sonuç (Payoff) | Her alternatif-durum birleşiminde ortaya çıkan değer |
| Olasılık | Risk ortamında durumların gerçekleşme olasılıkları |
| Karar Kriteri | Hangi ölçüte göre karar verileceği (maksimum kazanç, minimum zarar, vb.) |
Gerçek Hayatta Nerelerde Karşımıza Çıkar?
| Alan | Karar Örneği |
|---|---|
| İşletme | Yatırım kararı, ürün fiyatlandırma |
| Sağlık | Tedavi seçimi |
| Kamu Yönetimi | Altyapı yatırımlarının önceliklendirilmesi |
| Kişisel Hayat | Taşınma kararı, kariyer seçimi |
Bu Yazı Dizisinde Neler Öğreneceksiniz?
Bu blog serisinde, karar teorisinin farklı boyutlarını öğretici örneklerle ele alacağız.
Sıradaki bölümde, belirsizlik altında nasıl karar verilir bunu işleyeceğiz.